Kaza; beklenilmeyen önceden plânlanmamış,aniden ortaya
çıkan ve gerçekleşmesi anında önlenemeyen insan incinmesi veya mal kaybı ile
sonuçlanan olaydır. Tıbben yaralanma yönü önemlidir. Dünya Sağlık Örgütü'nün tanımına göre de
kaza, “insan iradesi dışında bir etki ile ortaya çıkarak, fizik ve akli zedelenmeye
yol açan ani olaydır.”
Kazalar insan sağlığı için 20. yüzyılın ikinci yarısında önem
kazanmaya başlamıştır. Çünkü bu yüzyıldan önce en yaygın ve en önemli sağlık
sorunu bulaşıcı hastalıklardı. Bulaşıcı hastalıklar önlenebilir ve tedavi
edilebilir hale gelince, diğer sağlık sorunlarıyla birlikte kazalar da ön plana
çıktı.
Modern çağda kazalar insanların ölüm nedenleri arasında en üst
sıralarda bulunmaktadır. Kazaların yarısı 15-64 yaş üretken grupta meydana
gelirken, 15-25 yaş genç ölümlerinin yarısı kaza ile olmaktadır. Örneğin,
ABD’nde kazalar genelde dördüncü sıradaki ölüm sebebi iken, 1-44 yaşları arasındaki
ölüm nedenlerini birincisidir ve kazaya bağlı ölenlerin % 70’i erkeklerdir.
Ekonomik kayıpsa yılda 150 milyar dolardan fazladır. Yine Amerika Birleşik
Devletleri’ne yılda her 100 kişiden 31’i kaza ya da yaralanma geçirmekte, bu
oran erkekler arasında % 40’ı bulmaktadır. Kaza ölümleri kırsal kesimde daha
yüksek oranda olup, kanserlerden iki kat daha fazla can kaybına sebep
olmaktadır.
Ülkemizde de yıllık kaza görülme hızı kırsal kesim için kişi
başına 0,13-0,17/yıl olarak hesaplanmıştır. Bu genel olarak her 6-7 kişiden
birinin her yıl kaza geçirdiğini gösterir. Ancak kazalar her yaşta aynı
sıklıkta olmadığından, örneğin korunma ve tedavide riskli gruplar olan
çocukların ve yaşlıların üçte biri her yıl kaza geçirmektedir. 1-4 yaş arasındaki
ölümlerinin % 40'ı 5-14 yaş ölümlerinin % 50'si, 15-24 yaş ölümlerinin % 50'si
kazalar sonucu gerçekleşmektedir.
Ev Kazaları ve Nedenleri
Ev kazaları tüm kazalar içinde insan sağlığına etki
payı oldukça yüksek kaza türüdür. Kaza sıklığı yönünden tüm kazaların % 40’ı, kaza
ölümlerinin de % 30’unun sebebi ev kazalarıdır Oldukça iyi istatistiki
verilerin tutulduğu ABD’de yılda 5 milyon kişi motorlu araç kazalarından
etkilenirken, 25 milyon kişi ev kazalarına maruz kalmakta, bunun sonucunda da yaklaşık
4 milyon geçici, 100.000 kalıcı sakatlık oluşmaktadır. Bu rakamlar bizde de
trafik kazalarının çoğu kayıtlara geçtiğine göre, ev kazalarının boyutunu
tahminde kullanılabilir.
En çok görülen ev kazaları ve bunların başlıca nedenleri
şöyle sıralanabilir
Yanıklar
Ev kazalarının başında % 35-40 oranı ile yanma ve
haşlanmalar gelir. Öldürücü olmayan yanıkların nedeni en çok sıcak su ile
haşlanmalardır ve % 60’ı mutfak kökenlidir. Yanmalar da en riskli grup 5 yaş
altındaki çocuklardır ve bu riskler kış aylarında artar. Yanma ile ev
kazalarının önemli bir nedeni sigaradır. Diğer nedeler, küçük çocukların kibrit
ve çakmakla oynamaları, ısınma ekipmanları, elektrikli ev aletleri, sıcak cisimlere
temas, kimyasal yanık, sıcak sıvılara çocukların uzanması, geniş elbise ve
eteklerin çaydanlığa takılması gibi sebeplerle olan haşlanmalar.
Düşmeler
Çocuk ve yaşlılar için en önemli ev kazalarından biri düşmelerdir
ki, özellikle yaşlılar için önemli bir ölüm nedenidir. Düşme sonucu kırık,
çıkık, burkulma ve en önemlisi kafa travması oluşmaktadır. Yaşlıların üçte biri
her yıl düşme sonucu yaralanmaktadır. Düşme nedenlerinin bazıları, çocuklar
için bebek karyolaları, yüksek sandalyeler, sabit olmayan yüksek eşyalar,
merdivenler, yaşlılar için ise, kapı eşikleri, altı kaygan halılar, kaygan
muşambalar, yere dökülmüş herhangi bir şeydir. Ev içindeki düşmeler daha çok
banyoda, yatak odasında ve mutfakta gerçekleşirken ev dışındaki düşmeler ise
daha çok basamak ve kaldırım kenarlarında gerçekleşmektedir. Yaşlılarda düşmeyi
arttıran sebep görme-işitme kaybı, güçsüzlük, deforme olmuş ayaklar ve algılama
zayıflığıdır. Yaşlılarda düşmeler sonucu oluşan kalça kırığı sonrasında ölüm
oranı kırıkların yaşandığı ilk 6 ayda yüzde 20’lere kadar ulaşması nedeniyle
oldukça tehlikelidir.
Zehirlenmeler
Oldukça ciddi kazalardır. Ev kazaları içinde sıklıkla
rastlanan zehirlenme nedenleri; ilaçlar başta olmak üzere besinler, böcek
ilaçları (insektisitler), tarım ilaçları, karbon monoksit, ocak gazı, çeşitli
otları yemedir. Gelişen teknoloji ve imkânlarla evlere daha çok ilaç,
trankilizan, çamaşır suyu, yer cilası, böcek ilacı ve belgesiz satılan tarım
ilaçları girmektedir. Zehirlenmeler emekleme çağı ile 5 yaş arası çocuklarda en
çok rastlanan ve ölümle sonuçlanan ev kazalarındandır. Bu yaşlarda oldukça
meraklı olan çocuklar öğrenme isteğiyle buldukları her şeyi ağızlarına götürme
eğilimdedir. Yaşlılarda ise, koku almanın zayıflaması ile ocak gazı, kömür
zehirlenmeleri, kaza ile yüksek doz ilaç alma, ilaçların renk ve şeklini
karıştırma sonucu zehirlenmeler görülebilmektedir.
Yaralanmalar
Bazı istatistiklere göre evde olan kazaların üçte biri yara,
bere, çizik, kesik, sıyrık, batma tarzındaki yaralanmalardır. Sayıca çokluğuna
rağmen bu tür kazalara maruz kalanların yarısı hekime başvurmaz. Oysa kırık ve
çıkıklarda hekime başvurma % 85’dir
Yabancı Cisim Yutmalar
Kazalar içinde sayıca önemli bir oran tutmamakla birlikte
acil müdahale gerektiren ve kolayca öldüren bir kaza şeklidir. Bebek ve küçük
çocuklar için önemlidir. Özellikle 1 yaşın altındaki çocuklarda tüm ölüm
nedenleri arasında 5. sırada gelmektedir. Bebeklerde kaza sonucu ölümlerin de
ilk sırasındadır. Ölüm yabancı cisim yutarak hava yolunun tıkanması sonucu
gerçekleşir. En çok hava yoluna yutulan şeyler toplu iğne, madeni para, fıstık,
fındık, sosis, üzüm, balon, hap şeklindeki ilaçlar fasulye ve gıda
çekirdekleridir.
Daha az sayıda görülen ateşli silah yaralanması, boğulma
gibi bazı ev kazaları da vardır.
Ev kazalarının nedenleri arasındaki ev ve eşyanın yapım ve
kullanımından doğan emniyetsiz fizik nedenler yanında, kazayı yapan kişi
açısından da nedenler vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: kişinin yaşı,
cinsiyeti, alkol veya ilaç kullanımı, kronik hastalığının olması ve fizyolojik
durumu. Ayrıca, özellikle çocuklarda kazanın psikolojik etkenleri vardır;
isyankâr, topluma zıt, aşırı hareketli, saldırgan, annesi çalışan erkek,
stresli, yaşıtlarıyla geçimsiz, zayıf disiplinli ve anne-çocuk ilişkisi bozuk
olan çocuklar daha fazla kaza yapmaktadırlar.
Ev kazalarının en çok saat 07-11 arasında ve yatak odasında
olduğu da dikkati çekmiştir.
Ev Kazalarından Korunma
Kazaları önleme, teknik ve sosyal yönden uzun süreli ve
masraf gerektiren tedbirleri gerektirir. Ancak kazaları önlemek için yapılan
harcamalar, kazalar sonrası yapılacak harcamalara kıyasla çok daha azdır. Kazalardan
korunmada birinci madde, kazaların nedenlerinin, en çok tehdit altında olan
kişilerin belirlenmesini sağlayarak müdahale programlarını da içeren
araştırmalar ve bilgi akışının sağlanmasıdır. İkinci madde, konuların
önceliğine uygun olarak, kazaların önemi, önlenebilirliği ve korunma yolları
hakkında ailelerin eğitimidir. Ailelerin ve ebelerin ev kazaları konusunda yeteri derecede bilgi sahibi olmadıkları açıktır. Başta sağlık personeli, anne-baba, öğretmenler,
çocuğun emniyeti için eğitilirken, koruyucu tedbirler devletin çıkaracağı yasalarla güçlendirilmelidir.
Üçüncü korunma yolu ise, teknik önlemler ve tavsiyelerdir.
Bu önlemlerin bazıları evlet tarafından yerine getirilmelidir. İnşaatların
bahçe düzeninin, merdiven, kapı, pencere, döşeme vb.nin kazaya meydan
vermeyecek şekilde dizaynı devlet kontrolünde olduğu gibi, kullanılan eşyaların
emniyet standartları devlet tarafından belirlenip, kontrol edilmelidir.
0-3 yaşındaki çocuklar yaralanma, zehirlenme ve yanıktan,
3-6 yaştakiler yaralanma ve düşmeden özellikle korunmalıdır.
Korunma tedbirlerinin bir kısmı da ailelerin yetişkin ve
sorumlu fertleri tarafından alınacak tedbirlerdir. Bunlar genel olarak kaza ve
zehirlenme sebebi olabilecek eşya, oyuncak ve malzemenin düzenlenmesi, koruma
altında olmasının sağlanması gibi tedbirlerdir.
Ev Kazalarını Önlemede Uyulması Gereken Bazı Konular
Düşme ve Yaralanmaları Önlemede
Balkon teras, merdiven korkulukları yeterli sıklıkta ve
yükseklikte olmalı,
Merdivenler aydınlık olmalı, aşırı dik olmamalı,
Çocuklar, penceresi açık odada bırakılmamalı ve pencere
kilitleri çocukların açamayacağı türden ve yetişemeyeceği yükseklikte olmalı,
Pencere kenarlarında çocukların tırmanabileceği sandalye vb.
olmamalı,
Mümkünse çocukların yatakları pencereden uzak olmalı,
Asansör kapı kilitleri güvenli olmalı,
Yalnız başınayken katlanır merdiven kullanmamalı,
Kesici-delici araçlar çocuktan uzak tutulmalı,
Çocuk oyuncakları yaralayıcı tipte keskin kenarlı, sert,
sivri olmamalı,
Koridorlara harekete duyarlı lambalar yerleştirilmeli,
Çocukların süt şişesi, cam bardak, porselen tabakla
gezmelerine izin vermemeli,
Bebek ve küçük çocukların ulaşabileceği yerde cam, porselen
eşya olmamalı,
Döşemeler, halı, paspas, muşamba kaygan olmamalı, ev
içindeki kapılar eşiksiz olmalıdır.
Zehirlenmeleri Önlemede
Doğalgaz, bütangazı emniyeti sağlanmalı, oda içinde mangal
yakılmamalı, iyice yanmamış sobanın duman çıkışı kapatılmamalı,
İlaçlar çocukların yetişemeyeceği yerde, mümkünse kapalı
ilaç dolaplarında saklanmalı ve ilaç kutuları oyuncak olarak verilmemeli,
İlaç kutuları çocukların açamayacağı şekilde yapılmalı,
Çocuklara ilaç verilmesi gerektiğinde kesinlikle “şeker, çikolata”
gibi özendirici sözcükler kullanılmamalı ve ilaca benzetilen şeker vb.nin
üretimi durdurulmalı,
Ev temizliğinde kullanılan tuzruhu, çamaşır suyu gibi kimyasal
maddeler asla kendi şişesi dışında su ya da gazlı içeceklerin şişelerine aktarılmamalı, çocukların ulaşamayacağı bir yerde saklanmalıdır,
Yaşlıların kullandığı ilaçlar sürekli kontrol edilmeli,
Son kullanım tarihi geçmiş ilaçlar evlerde tutulmamalı,
Karbonmonoksit zehirlenmesini önlemek için bacalar düzenli
olarak temizlenmeli, yatmadan önce sobanın söndüğünden kesinlikle emin
olunmalıdır.
Yanık ve Haşlanmaları Önlemede
Elektrikli ısıtıcıların önünde koruyucu olmalı,
Sobaların etrafında güvenli bir alan yanmayan malzeme ile
kaplanmalı, küçük çocuk, saralı, görme özürlü kişilerin olduğu evlerde soba ve
şömineler koruyuculuğu olmalı,
Benzinli soba kullanmamalı, sobalar benzinle veya çok
miktarda gaz ile tutuşturulmamalı,
Yatarken ve aşırı yorgunluk sonucu dikkatsizken sigara
içmemek, yaşlılar sigara içiyorsa göz-kulak olmak,
Küçük yaşlarda çocuklar oldukça meraklı olduğundan priz
kapakları kullanılmalı, kaçak akım rölesi, topraklama tesisi yaptırılmalı,
Çocuklara tutuşmayan pijama-gecelik giydirilmesi
düşünülebilir,
İçinde sıcak su bulunan kaplara daima dikkat edilmeli,
doğalgaz ve benzeri yöntemlerle sürekli sıcak su kullanan evlerde kullanım suyu
sıcaklığı 40-50 dereceyi aşmamalı,
Çocukların banyolarına önce soğuk, sonra sıcak konmalıdır,
Üzerinde örtü bulunan sehpa ve masalara çay vb. sıcak gıda
kapları koymamak, Çocuklar örtüyü kolayca çekebilirler,
Aynı şekilde devrilmelerin önlenmesi için yemek pişirme
esnasında tavaların sapları dışarıya değil içeriye bakmalıdır.
Yabancı Cisim Yutmaları ve Boğulmaları Engellemede
Oyuncak parçaların çapı 3 cm’den büyük olmalı ve
oyuncakların eksik bir parçası olup olmadığına dikkat edilmeli,
Küçük çocuklara fındık-fıstık benzeri çerez verilmemeli,
Çocuklara gezinirken bir şey yedirilmemeli,
Küçük çaplı iğne, çivi, vida, pil, çekirdek gibi maddeler,
çocuk odasında ve erişebileceği yerlerde bulundurulmamalıdır,
Telefon ya da kapı çalması gibi durumlarda dahi çocuk yalnız
başına banyoda bırakılmamalı. Tahmin edemeyeceğiniz kadar düşük bir miktar bile
çocuğun boğulmasına neden olabilir,
Plastik poşet gibi çocuğun kafasına geçirebileceği şeyler
açıkta bırakılmamalı,
Nefes yoluna bir şey kaçan çocuğun sırtına vurulmamalı,
ağzına parmak sokmamalı ve baş aşağı çevirmemelidir.
0 yorum :
Yorum Gönder